ძმაო, ვაი და ვარამი ჩვენს მოდგმას! რა მივატოვეთ და რას ვიკვლევთ, რას ვეძიებთ და რაზე ვბორძიკობთ! სიმართლის გზები მივატოვეთ და ბნელი გზით მოვისურვეთ სვლა, რათა წერილის სიტყვა ჩვენზეც აღსრულდეს: „ვაი სწორი გზის დამტოვებლებს, ბნელი გზით რომ სურთ სიარული“ (იგავ. 2, 13). ძმაო, მე ჭეშმარიტად საკუთარ თავზე გლოვა მივატოვე და შენზე ვტირი; ეს რაში ჩავარდი?! ჩემს ცოდვებზე ტირილს მოვეშვი და შენზე, როგორც ჩემს შვილზე, ვგლოვობ. ცანი შეძრწუნებულნი არიან, რაზე ცნობისმოყვარეობენ ადამიანები! მიწა იძვრის, როგორ მოისურვეს მათ მიუწვდომელის გამოკვლევა! ეს წარმართული დოგმატებია. ეს იმ ადამიანთა ფუჭმეტყველებაა, რომელთაც ჰგონიათ, რომ რაღაცას წარმოადგენენ. ეს უსაქმურ ადამიანთა სიტყვებია. ეს ხიბლის წარმონაქმნია, რამეთუ ნათქვამია: „იტყოდეს თავთა თვისთა ბრძენ და განცოფნეს“ (რომ. 1, 22). თუ შეცნობა გსურს, დაუკვირდი: „ნაყოფთა მათთაგან იცნნეთ იგინი“ (მათე 7, 16). როგორია მათი ნაყოფები? ქედმაღლობა, დამცირება, უღონობა, სიზარმაცე, შებრკოლება, რჯულისაგან, ან უკეთესად თუ ვიტყვით, სჯულისმდებელი ღვთისაგან გაუცხოვება. ისინი დემონთა და ეშმაკთა მთავრის საცხოვრისნი არიან. ვისაც მათი სწამს, მათ შეხედულებებს ის სიბნელემდე მიჰყავს და არა სინათლემდე. ისინი ღვთის შიშს კი არ აღძრავენ, არამედ უფრო ეშმაკისეულ წარმატებას უწყობენ ხელს. მათ ჭაობიდან კი არ ამოვყავართ, არამედ უფრო გვძირავენ მასში. შინაარსით ეს ის ღვარძლია, რომელიც მტერმა დათესა სახლის უფალის ყანაში. ეს ის ეკლებია, რომლებიც ღვთისაგან დაწყევლილ მიწაზე ამოიზარდა. ისინი სრულიად ცრუნი, სრულიად ბნელნი, სრულიად მოხიბლულნი და ღვთისაგან მყარად გაუცხოებულნი არიან. გაექეცი მათ, ძმაო, რომ მათი სწავლება შენს გულში არ გამყარდეს. ისინი ცრემლებს აშრობენ, გულს აბრმავებენ და იმ ადამიანებს, რომლებიც მათ უსმენენ, სრულიად ღუპავენ. ნუ შეჩერდები და ნუ ფიქრობ მათზე; ისინი სიმწარით არიან აღსავსე და სიკვდილის ნაყოფები მოაქვთ. რაც შეეხება მომავლის ცოდნას, ნუ გებნევა გზა, რასაც აქ დასთეს, იქ იმას მოიმკი (გალ. 6, 7). აქედან გასვლის შემდეგ, ვერავინ წარემატება. განა სირთულეს წარმოადგენს ღვთისათვის, ადამიანის სხეულთან ერთად, მისი სულიც რომ შექმნას? ზეციურ ხარისხებზე მსჯელობისას კი ღვთაებრივმა წერილმა, ყველა ადამიანს პირი დაუყო, როდესაც თქვა: „მან თქუა და იქმნეს, თავადმან ბრძანა და დაებადნეს და დაადგინა იგინი უკუნისამდე და უკუნითი უკუნისამდე“ (ფსალ. 148, 5-6). ხოლო, რაც ღმერთმა დაადგინა, იცვლება კი ის? მასში, წერილის თანახმად: „არა არს ცვალება“ (იაკ. 1, 17). სად მიაგენი, რომ რომელიმე ანგელოზმა საკუთარი მცდელობით წარმატებას მიაღწია? ძმაო, აქ საქმიანობაა, იქ საზღაურია; აქ ღვაწლია, იქ გვირგვინებია. ძმაო, თუ ცხონება გსურს, ნუ გამოეკიდები ამ სწავლებას, რამეთუ ღვთის წინაშე გიმოწმებ, რომ შენ ეშმაკის ორმოში და დაღუპვის უკიდურეს საფრთხეში ჩავარდი. ამიტომ, განუდექი მას და წმინდა მამებს შეუდექი. შეიძინე სიმდაბლე და მორჩილება, გლოვა, მოღვაწეობა, უპოვარება, თავის არაფრად შერაცხვა და ის, რასაც მამების სიტყვებსა და ცხოვრებაში პოულობ. მაშ: „ყავ უკუე ნაყოფი, ღირსი სინანულისაი“ (მათე 3, 8), მე კი ნუ მიყურებ, რადგან ვამბობ და არ ვასრულებ, არამედ ილოცე, რომ ოდესღაც მეც ჭეშმარიტების შეცნობას მივაღწიო და წმინდა სამება ვადიდო, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

ძმაო, ვაი და ვარამი ჩვენს მოდგმას! რა მივატოვეთ და რას ვიკვლევთ, რას ვეძიებთ და რაზე ვბორძიკობთ! სიმართლის გზები მივატოვეთ და ბნელი გზით მოვისურვეთ სვლა, რათა წერილის სიტყვა ჩვენზეც აღსრულდეს: „ვაი სწორი გზის დამტოვებლებს, ბნელი გზით რომ სურთ სიარული“ (იგავ. 2, 13). ძმაო, მე ჭეშმარიტად საკუთარ თავზე გლოვა მივატოვე და შენზე ვტირი; ეს რაში ჩავარდი?! ჩემს ცოდვებზე ტირილს მოვეშვი და შენზე, როგორც ჩემს შვილზე, ვგლოვობ. ცანი შეძრწუნებულნი არიან, რაზე ცნობისმოყვარეობენ ადამიანები! მიწა იძვრის, როგორ მოისურვეს მათ მიუწვდომელის გამოკვლევა! ეს წარმართული დოგმატებია. ეს იმ ადამიანთა ფუჭმეტყველებაა, რომელთაც ჰგონიათ, რომ რაღაცას წარმოადგენენ. ეს უსაქმურ ადამიანთა სიტყვებია. ეს ხიბლის წარმონაქმნია, რამეთუ ნათქვამია: „იტყოდეს თავთა თვისთა ბრძენ და განცოფნეს“ (რომ. 1, 22). თუ შეცნობა გსურს, დაუკვირდი: „ნაყოფთა მათთაგან იცნნეთ იგინი“ (მათე 7, 16). როგორია მათი ნაყოფები? ქედმაღლობა, დამცირება, უღონობა, სიზარმაცე, შებრკოლება, რჯულისაგან, ან უკეთესად თუ ვიტყვით, სჯულისმდებელი ღვთისაგან გაუცხოვება. ისინი დემონთა და ეშმაკთა მთავრის საცხოვრისნი არიან. ვისაც მათი სწამს, მათ შეხედულებებს ის სიბნელემდე მიჰყავს და არა სინათლემდე. ისინი ღვთის შიშს კი არ აღძრავენ, არამედ უფრო ეშმაკისეულ წარმატებას უწყობენ ხელს. მათ ჭაობიდან კი არ ამოვყავართ, არამედ უფრო გვძირავენ მასში. შინაარსით ეს ის ღვარძლია, რომელიც მტერმა დათესა სახლის უფალის ყანაში. ეს ის ეკლებია, რომლებიც ღვთისაგან დაწყევლილ მიწაზე ამოიზარდა. ისინი სრულიად ცრუნი, სრულიად ბნელნი, სრულიად მოხიბლულნი და ღვთისაგან მყარად გაუცხოებულნი არიან. გაექეცი მათ, ძმაო, რომ მათი სწავლება შენს გულში არ გამყარდეს. ისინი ცრემლებს აშრობენ, გულს აბრმავებენ და იმ ადამიანებს, რომლებიც მათ უსმენენ, სრულიად ღუპავენ. ნუ შეჩერდები და ნუ ფიქრობ მათზე; ისინი სიმწარით არიან აღსავსე და სიკვდილის ნაყოფები მოაქვთ. რაც შეეხება მომავლის ცოდნას, ნუ გებნევა გზა, რასაც აქ დასთეს, იქ იმას მოიმკი (გალ. 6, 7). აქედან გასვლის შემდეგ, ვერავინ წარემატება. განა სირთულეს წარმოადგენს ღვთისათვის, ადამიანის სხეულთან ერთად, მისი სულიც რომ შექმნას? ზეციურ ხარისხებზე მსჯელობისას კი ღვთაებრივმა წერილმა, ყველა ადამიანს პირი დაუყო, როდესაც თქვა: „მან თქუა და იქმნეს, თავადმან ბრძანა და დაებადნეს და დაადგინა იგინი უკუნისამდე და უკუნითი უკუნისამდე“ (ფსალ. 148, 5-6). ხოლო, რაც ღმერთმა დაადგინა, იცვლება კი ის? მასში, წერილის თანახმად: „არა არს ცვალება“ (იაკ. 1, 17). სად მიაგენი, რომ რომელიმე ანგელოზმა საკუთარი მცდელობით წარმატებას მიაღწია? ძმაო, აქ საქმიანობაა, იქ საზღაურია; აქ ღვაწლია, იქ გვირგვინებია. ძმაო, თუ ცხონება გსურს, ნუ გამოეკიდები ამ სწავლებას, რამეთუ ღვთის წინაშე გიმოწმებ, რომ შენ ეშმაკის ორმოში და დაღუპვის უკიდურეს საფრთხეში ჩავარდი. ამიტომ, განუდექი მას და წმინდა მამებს შეუდექი. შეიძინე სიმდაბლე და მორჩილება, გლოვა, მოღვაწეობა, უპოვარება, თავის არაფრად შერაცხვა და ის, რასაც მამების სიტყვებსა და ცხოვრებაში პოულობ. მაშ: „ყავ უკუე ნაყოფი, ღირსი სინანულისაი“ (მათე 3, 8), მე კი ნუ მიყურებ, რადგან ვამბობ და არ ვასრულებ, არამედ ილოცე, რომ ოდესღაც მეც ჭეშმარიტების შეცნობას მივაღწიო და წმინდა სამება ვადიდო, აწ და მარადის, და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.

„არა არს ესე სიბრძნე ზეგარდამოსრული, არამედ ქუეყანისაი, მშვინვიერი და საეშმაკოი“ (იაკ. 3, 15). ეს ეშმაკისეული სწავლებაა. ამ სწავლებას სამარადისო ტანჯვისაკენ მიჰყავს ის, ვინც მას ყურს უგდებს. ვინც ამ სწავლებითაა დაკავებული, ერეტიკოსი ხდება. ვინც ის ირწმუნა, მან ჭეშმარიტებას ზურგი შეაქცია. ვინც მას ეთანხმება, მისთვის უცხოა ღვთის გზა. ქრისტეს მოღვაწეებს არ უსწავლებიათ ეს. ჭეშმარიტების სიტყვის მიმღებნი არ ღებულობენ ამ აზრებს. ძმაო, სწრაფად მიატოვე ის, რომ გული ეშმაკისეული ცეცხლით არ დასწვა, რომ ხორბლის ნაცვლად შენს მინდორში ეკლები არ დათესო და სიცოცხლის ნაცვლად სიკვდილი არ მოიმკო; და ბევრს იმიტომ ვლაპარაკობ, რომ ქრისტეს ნაცვლად ეშმაკი არ მიიღო. ნუ შეყოვნდები მასში და წმინდანთა ლოცვებით თავს უშველე, როგორც ლოთმა სოდომისაგან, ამინ.

„კურთხეულ არს ღმერთი და მამაი უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესი, რომელმან მაკურთხნა ჩუენ ყოვლითა კურთხევითა სულიერითა ცათა შინა ქრისტეს მიერ, ამინ.“ (ეფეს. 1, 3). ძმებო! მოიწია ის დრო, მოციქულთან ერთად რომ ვთქვა: „ვიქმენ უგუნურ სიქადულისთვის, რამეთუ თქუენ მაიძულეთ მე“ (2 კორ. 12, 11). რამეთუ თქვენი გულისთვის მე იძულებული ვარ გამოვიკვლიო ის, რაც ჩემს ძალებს აღემატება, და ვთქვა ის, რაც საერთოდ არ რგებს სულს, თუმცა კი არც აზიანებს. ჩვენ დაგვავიწყდა მოციქული პავლე, რომელიც ამბობს: „ყოველი სიმწარე და რისხვაი და გულისწყრომაი და ღაღადებაი და გმობაი მოისპენ თქუენ შორის ყოვლითურთ უკეთურებით“ (ეფეს. 4, 31), ხოლო მე დავამატებ: ღორმუცელობით და სიძვით, ვერცხლისმოყვარეობით და სხვა ვნებებით, რომელთა გამოც დღე და ღამ უნდა ვკვნესოდეთ და განუწყვეტლივ ვტიროდეთ, რათა ცრემლების სიმრავლით სრულიად ჩამოვირეცხოთ მათი სიბილწე, რომ უწმინდურები - წმინდები, ცოდვილები - მართლები, ხოლო მკვდრები ცოცხლები გავხდეთ. ჩვენ კი, პირიქით, მხოლოდ ლაპარაკით ვართ დაკავებულნი, რისთვისაც ასევე პასუხისგება მოგვიწევს, რამეთუ ნათქვამია: „შენ მიაგო კაცად-კაცადსა საქმეთა მისთაებრ“ (ფსალ. 61, 12), და კიდევ: „ჩუენ ყოველნი განცხადებად ვართ წინაშე საყდართა ქრისტესთა, რაითა მოიღოს კაცად-კაცადმან ხორცთა ამათგან, რაიცა-იგი ქმნა: გინა თუ კეთილი, გინა თუ ბოროტი“ (2 კორ. 5, 10). ჩვენ იმას უნდა ვეცადოთ, რასაც ჩვენი მამები - აბბა პიმენი და სხვები ცდილობდნენ. ეს მცდელობა ჩვენი საკუთარი თავის არაფრად შერაცხვას გვასწავლის, რომ არავის შევადაროთ და მიწად და ნაცრად მივიჩნიოთ იგი. ამ სწავლებებზე ფიქრი და მსჯელობა კი საკუთარი თავის ბრძენად წარმოდგენას გვასწავლის, რათა ვიამაყოთ და მნიშვნელობა მივანიჭოთ მას და ყოველგვარ ვითარებაში სხვებს შევადაროთ და სიმდაბლისაგან გავუცხოვდეთ. შემინდეთ, უსაქმურობის გამო ხომ არა ხართ ამით დაკავებულნი? თუ ასეა, მაშინ წადით უბანთა ზედა და დადექით იქ, სანამ სახლის უფალი მოვა და თავის ვენახში დაგადგენთ სამუშაოდ (მათე 20, 3-4). თქვენი გულები უფალთან მომავალ შეხვედრაზე შიშით რომ ზრუნავდეს, არც გაგახსენდებოდათ ეს სწავლება. წინასწარმეტყველმა დაივიწყაჭამად პური თვისი (ფსალ. 101, 4-5), ჩვენ კი უხვად ვიკვებებით და უდებებას ვნებდებით, ამიტომაც ვცვივდებით ასეთ ბრძნობაში. ღმერთი ჩვენგან განათლებას, განწმენდას, დუმილს და სიმდაბლეს ითხოვს, და არა ამას. მაგრამ, არ მინდა გაუგებრობაში დაგტოვოთ, და არც ის მსურს ღვთისაგან უწყება რომ გამოვითხოვო ამის თაობაზე; ვწუხდი და შემავიწროვა ერთმაც და მეორემაც, ამიტომ თავად ვამჯობინე დამწუხრება, ოღონდ თქვენ გამოგიხსნათ მისგან, ვიხსენებ რა მას, ვინც თქვა: „ურთიერთას სიმძიმე იტვირთეთ“ (გალ. 6, 2). ასე რომ, ვიდრე თქვენ ამ შეკითხვას გამომიგზავნიდით, სამი დღით ადრე მოისმინეთ ღმერთმა რა განმიცხადა. ღვთის ყველა სათნოყოფილმა მამამ, წმინდანმა და მართალმა, და ღვთის ერთგულმა მონამ, დე, ილოცოს ჩემთვის! ნუ ფიქრობთ, რომ ადამიანებს, თუნდაც წმინდანებს, სრულიად შეუძლიათ ღვთის იდუმალ სიღრმეთა წვდომა; რამეთუ მოციქული ამბობს: „მცირედ-რაიმე ვწინასწარმეტყუელებთ“ (1 კორ. 13, 9), და კიდევ: ერთ ადამიანს ყველა ნიჭი როდი ენიჭება ერთდროულად, არამედ ესა თუ ის ნიჭი თითოეულს სულისაგან ეძლევა, რომელსამე სულისა მისგან სიტყუაი სიბრძნისაი; ხოლო სხუასა - სიტყუაი მეცნიერებისაი. ხოლო ამას ყოველსა შეეწევის ერთი და იგივე სული (1 კორ. 12, 8-11). იცოდა რა, რომ ღვთის განჩინებანი მიუწვდომელია, მოციქულმა წარმოთქვა: „ჰოი სიღრმე სიმდიდრისა და სიბრძნისა და მეცნიერებისა ღმრთისაი! ვითარ გამოუძიებელ არიან განკითხვანი მისნი, და გამოუკულეველ არიან გზანი მისნი! რამეთუ ვინ ცნა გონებაი უფლისა? ანუ ვინ თანამზრახველ ეყო მას?“ (რომ 11, 33-34), და ა.შ. გახდნენ რა მოძღვრები, წმინდანებმა, ან თავის თავად, ან სხვა ადამაინების ხელშეწყობით, ფრიად წარმატებას მიაღწიეს, თავიანთ მასწავლებლებს აღემატნენ, მიიღეს რწმუნება მაღლიდან და ახალი სწავლება გადმოგვცეს, მაგრამ ამასთანავე ის არასწორი სწავლებაც შეინარჩუნეს, რაც თავიანთი მასწავლებლებისაგან შეითვისეს; შემდგომში წარმატებულნი, სულიერი მოძღვრები გახდნენ, მაგრამ მათ არ უთხოვიათ ღვთისათვის, რომ მას გაეცხადებინა მათთვის პირველ მასწავლებელთა სწავლების სამართლიანობა და მათ სიბრძნეს და გონიერებას მიაგებდნენ რა პატივს, არ გამოუკვლევიათ მათი სიტყვები და არ გაურკვევიათ, იყო თუ არა მათი გადმოცემა სულიწმიდით შთაგონებული; ასეთნაირად, მათი მასწავლებლების შეხედულებები მათ საკუთარ სწავლებას შეერია, და ეს წმინდანები ზოგჯერ ამბობდნენ იმას, რაც თავის მასწავლებლებისაგან შეისწავლეს, ზოგჯერ კი იმას, რასაც საღად სწვდებოდნენ თავის გონებით; მომავალში კი, როგორც ერთი, ასევე მეორე სიტყვები, მათ მიაწერეს. მიიღეს რა ძველებისაგან და წარემატნენ და გახდნენ უკეთესები, წმიდანები სულიწმიდით ამბობდნენ იმას, რასაც მათ სულიწმინდა რწმუნებით ანდობდა, მაგრამ ამბობდნენ იმასაც, რაც ძველი მასწავლებლებისაგან გადაეცათ და არ იკვლევდნენ მათ სიტყვებს, მაშინ როცა უნდა გამოეკვლიათ და ღვთისადმი ლოცვით და სულით განათლებულთა გამოკითხვით დარწმუნებულიყვნენ, მართლები იყვნენ თუ არა ისინი. ასე შეერია ერთმანეთს სწავლებები და ყველაფერს, რასაც ეს მამები ამბოდნენ, მათ სახელებს მიაწერდნენ. ასე რომ, როდესაც რომელიმე მათგანი სულიწმიდისაგან მოსმენილს გვაუწყებს და თვითონვე აღნიშნავს ამას, მაშინ ეს უეჭველია, და ჩვენც უნდა ვერწმუნოთ მას. ხოლო იქ, სადაც წმინდა მამა ზემოთნახსენებ საკთხებზე ლაპარაკობს, ის არსად არ ასაბუთებს იმას, რომ მის სიტყვებს ზეგარდამო რწმუნება გააჩნიათ, რამეთუ ისინი ძველი მასწავლებლების სწავლებებიდან გამომდინარეობენ, და ის, ენდობოდა რა მათ ცოდნას და სიბრძნეს, არ ეკითხებოდა ღმერთს, ჭეშმარიტი იყო თუ არა მათი სწავლება. აი, თქვენ მოისმინეთ მთელი ჩემი უგუნური ნათქვამი; ამიერიდან დადუმდით და ღვთის გულისათვის იღვაწეთ, მოეშვით ამაოდმეტყველებას და საკუთარ ვნებებს დაუკვირდით, რომელთა გამოც პასუხის გაცემა მოგიწევთ სამსჯავროს დღეს. იმას არ გკითხავენ, რატომ არ იცით ან რატომ არ შეისწავლეთო. ამიერიდან იტირეთ და იკვნესეთ; ჩვენი მამების, პიმენის და სხვათა გზა გამოიკვლიეთ და „რბიოდეთ, რაითა ეწინეთ“ (1 კორ. 9, 24) ჩვენი უფლის, ქრისტე იესოს მიერ, რომელსაც უკუნისამდე შვენის დიდება, ამინ.