არც კაცი, არც ბალახი, არც მტვერი, არც სხვა რამ ქვეყნიერებაზედ არ გაჩენილა თავისთავად და არც წარმოსადგენია მათი ყოფნა, მათი არსებობა, მათი მოქმედება და მოძრაობა მხოლოდ მათივე ძალით, მათივე დამოუკიდებლობით, მათი საკუთარი თვისებით. ყველაფერი, რასაც თვალით ვხედავთ და რაზედაც ჭკუა მიგვიწვდება, არის ღვთის ქმნილება და ღვთისავე მოწყალებით არსებობს. ეს შეურყეველი და დაურღვეველი ჭეშმარიტებაა
ერთმა ფილოსოფოსმა წმიდა ანტონის, რომელმაც წერა-კითხვა არ იცოდა, ჰკითხა: "რომელ წიგნში ამოიკითხე ცნობები იმ მაღალი ჭეშმარიტების შესახებ, რომელსაც თავად ქადაგებ?" - წმიდა ანტონის წიტყვაც არ წარმოუთქვამს, ისე მიუთითა ერთი ხელით ზეცაზე და მეორით კი - მიწაზე
ერთხელაც ვიწრო ბილიკით წადით მინდვრისაკენ, რომელზეც ხორბალია დათესილი, დააკვირდით თავთავს: ხედავთ ამ მსუბუქ გარსს, რომელიც გარს ერტყმის თავთავის ფხებს, რომლებიც მას იცავს? - ყოველივე ეს იმისთვისაა საჭირო, რომ თავთავი მზის დამჭუპველი ზემოქმედებისაგან იყოს დაცული; ხედავთ იმ მწვანე ფოთლებს, რომლებიც კარტოფილის გარშემო იზრდება? ეს იმიტომაა, რომ შეინარჩუნოს სინოტივე, რომელიც სრულყოფილი ზრდისათვის არის საჭირო. ხედავთ ამ ჩენჩოს ნაჭუჭზე, რომელიც იცავს მას. ვინ იცავს ასე თავთავს? ვინ იფარავს ხორბალს? ვინ გააჩინა ადამიანის წამწამები მზის თვალისმომჭრელი ბრწყინვალებისგან დასაცავად? განა გონიერმა არსებამ - უფალმა არა? განა შეიძლება, ამგვარი მტკიცებულებების არსებობის შემდეგ მაინც უარვყოთ მისი წინდახედულება და მადლმოსილება?
ყოველი ქმნილება ღვთის განსაკუთრებულ აზრს გამოხატავს. ხოლო ღვთის აზრი სრულყოფილია, სავსეა, და შესაბამისად, ყოველი მისი ქმნილება თავისი შესახედაობითა და ჯიშით, საკუთარ თავში შეიცავს მთელ სრულყოფილებასა და სისავსეს. მართალია, ზოგიერთ ქმნილებას ჩვენ საძაგლად მივიჩნევთ, მაგრამ ასე ჩვეულების გამო ვიქცევით და ეს დიდი სისულელეა. დაუკვირდი და შეისწავლე, ერთი შეხედვით საძაგელი ქმნილებების ორგანიზმი, და გაგაოცებს მათი სასწაულებრივი აგებულება. ისიც კი შეიძლება ითქვას, რომ რაც უფრო პრიმიტიული დაა თვალისათვის ნაკლებად შესამჩნევია რომელიმე ქვეწარმავალი ან მწერების ჯიშის წარმომადგენელი, ის საკუთარ თავში მით მეტ სრულყოფილებას ატარებს. ჩვენ ნაკლებად ვიცნობთ ბუნებას, სწორედ ამიტომ ესოდენ ზედაპირულად ვმსჯელობთ მის შესახებ. სიტყვები - "საკვირველ ხარ შენ უფალო და საკვირველ არიან საქმენი შენნი". - სწორედ ამიტომ არის ნათქვამი, რომ ყველა ქმნილება თავისებურად სრულყოფილია. რომ ყოველი მათგანი მჭიდრო კავშირშია დანარჩენ ქმნილებებთან და გარკვეული მიზნით არის შექმნილი
ჩვენი მზე, ჩვენი მაცოცხლებელი და ამაყვავებელი ძალა ღმერთია. თუ კაცის გული გამთბარია ჭეშმარიტი ღვთის რწმენითა და სიყვარულით, თუ კაცის გონება გაშუქებულია ღვთის მოძღვრების ბრწყინვალე სხივებით, თუ კაცი მოქმედებს იმ რწმენით, რომ იგი ქმნილებაა ღვთისა და ამის გამო ცდილობს, რომ ყოველი მისი მოქმედება გამოვიდეს ღვთის საამო, ერთი სიტყვით, თუ კაცი ცდილობს ღმერთთან კავშირისა და განუწყვეტელი დამოკიდებულების გაწყობას, იგიც, როგორც მიმოზა მზიან დღეში, სავსეა სიცოცხლის უნარით, გაშლილი, აყვავებული და ხალისიანია მისი სიცოცხლე, იგი გულდამშვიდებითა და სრული შეგნებით ეგებება ცხოვრების ყოველ მოვლენას, ვერავითარი ძალმომრეობა, ვერავითარი სისასტიკე და ულმობელობა მტერისა ვერ ათმობინებს სულ მოკლე და უმნიშვნელო ვადითაც ერთხელ ბეჯითად შეთვისებულ აზრებს. ეს აუცილებელი სინამდვილეა, მრავალმხრივ და მრავალგზის დამტკიცებულ-გაშუქებული წმიდანების უთვალავი მაგალითებით
მატლისა და ქინქლის წარმოქმნაში შეუდარებლად აღმატებული ხელოვნება ჩანს, ვიდრე - ადამიანის გონების მიერ შექმნილ საუკეთესო ნაწარმოებებში. მრავალნი აშენებენ ბრწყინვალე შენობებს, გამოიგონებენ საოცარ მანქანებს, აგებენ უზარმაზარ გემებს: მაგრამ მათ შორის უძლიერესსა და გონებამახვილსაც კი არ შეუძლია, შექმნაც მცოცავი მწერი, მფრინავი ჩიტი, მწვანე ბალახი, ან თუნდაც ერთი ქვიშის ნამცეცი შეადგინოს?