ავტორი:
პ. ი. მალკოვი
თემა: ღვთისმსახურება
"ლიტურგიკული გარდამოცემის" ცნება
ახლა, ვიდრე უშუალოდ ჩვენი საგნის შინაარსზე, მართლმადიდებლურ საიდუმლოთა დანიშნულებაზე, მათ განგებათა ისტორიულ განვითარებაზე, კურთხევანით, სამღვდელო და სამღვდელმთავრო კონდაკებით მათი შესრულების თანამედროვე წესზე საუბარს შევუდგებოდეთ, აუცილებელია წინასწარ განვსაზღვროთ ზოგიერთი მეტად მნიშვნელოვანი ზოგადი ცნება. უპირველეს ყოვლისა კი იმაში უნდა გავერკვიოთ, თუ რას გულისხმობს ჩვენი შესასწავლი საგნის სახელწოდება - "ლიტურგიკული გარდამოცემა".
ჯერ ტერმინ "გარდამოცემას" შევეხოთ. ეს სიტყვა ბერძნულად ასე ჟღერს παράδοσις. თუ მოციქულთა ეპისტოლეებს მივმართავთ, დავინახავთ, რომ საეკლესიო გარდამოცემას თითქოს ორი მნიშვნელობა გააჩნია: "ამიერითგან, ძმანო, მტკიცედ დექით და შეიკრძალეთ მოძღურებაი ესე, რომელიცა გისწავიეს გინა სიტყვითა, გინა წიგნითა ჩუენითა" (2 თეს. 2. 15). "გამცნებ თქუენ, ძმანო, სახელითა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესითა განშორებად თქუენდა ყოვლისავე მისგან ძმისა, რომელი უწესოდ ვიდოდეს, და არა მოძღურებისა მისებრ, რომელი ისწავა ჩუენგან" (2 თეს. 3. 6). ამ ორ ციტატაში წმინდა პავლე მოციქული რამდენადმე განსხვავებულად იყენებს ამ ორ ტერმინს. პირველ შემთხვევაში ის საუბრობს გარდამოცემაზე (მოძღვრებაზე) მრავლობით რიცხვში, ხოლო მეორეგან მხოლოდ ერთ გარდამოცემაზე (მოძღვრებაზე). ამ გამოთქმამ მართლმადიდებლურ ღმრთისმეტყველებას შემდეგი იდეა განავითარებინა: ეკლესიაში არის გარდამოცემა და გარდამოცემები. მაშ რა არის გარდამოცემები? ეს არის ის ძველი ჩვეულებები და წესები, რომლებიც მოციქულთა დროიდან იღებენ სათავეს, ქრისტესგან მოციქულთა მეშვეობით არიან მოცემულნი და ჩვენს დღემდე შემონახულნი. ისინი არიან ისეთი დადგენილებები, რომლებიც არ ასახულან ახალი აღთქმის წმინდა წერილში, მაგრამ, ამის მიუხედავად ეკლესია ინარჩუნებს და იცავს მათ, როგორც უმნიშვნელოვანეს, ფასეულ და სავალდებულო მოძღვრებებს.
მაგალითად, ბიბლიაში არაფერია ნათქვამი ჯვრის გამოსახვის შესახებ, და ამის მიუხედავად ამ წესს, რომელიც მოციქულთა დროიდან მომდინარეობს, განუხრელად იცავს ეკლესია. შეიძლება დროთა განმავლობაში ამა თუ იმ ჩვეულების, წესის, გარდამოცემის გარეგნულ სახეს ცვლილება განეცადა. მაგალითად წმინდა იოანე ოქროპირის დროინდელ ბიზანტიაში რომ აღმოვჩენილიყავით, ვნახავდით, რომ ადამიანები ახლანდელისგან განსხვავებულად ისახავენ ჯვარს. ზოგიერთი მაშინდელი ქრისტიანი ჯვარს შუბლზე ისახავდა დიდი თითით (ცერით); ჯვრის გამოსახვის დღევანდელი წესი განსხვავდება ფორმით, მაგრამ არა არსით, რადგან პირჯვრის გამოსახვით მაშინდელივით ახლაც თავს ვიცავთ ეშმაკეული ძალისგან, ჯვრის გამოსახვით ჩვენ თითქოს ვადასტურებთ ქრისტესთან თანაჯვარცმისათვის მზადყოფნას და ვამოწმებთ, რომ ქრისტეში არის ჩვენი სიცოცხლე და მიზანი.
უძველესი დროიდან ეკლესიაში სხვა წესიც ბევრი არსებობდა, მაგალითად, ლოცვისას აღმოსავლეთისკენ მიბრუნება (მართლმადიდებლური ტაძრების საკურთხევლები აღმოსავლეთით არიან მოქცეულნი) ან კვირა დღეებში ლოცვების დროს მუხლმოდრეკით დგომის აკრძალვა. ყველა ამ წესის შესახებ ჩვენ ეკლესიის არსებობის პირველივე საუკუნეებიდან ვიღებთ ცნობებს, მათ შესახებ მოწმობებს გვაწვდიან მღვდელმოწამე ირინეოს ლიონელი, მღვდელმოწამე კვიპრიანე კართაგენელი, წმინდა ბასილი დიდი, ორიგენე და სხვა ადრეული საეკლესიო მწერლები. ეს არის "გარდამოცემის", როგორც მრავალი ძველი გარდამოცემის, ანუ მოციქულთა დროიდან შემონახული წეს-ჩვეულებების პირველი გაგება.
გარდამოცემა ასევე ხშირად ეწოდება საეკლესიო მოძღვრების ერთობლიობას, რაშიც იგულისხმება დოგმატიკური ჭეშმარიტებანი, წმინდა მამათა მემკვიდრეობა, საღმრთისმსახურო ტექსტები, სარწმუნოების სიმბოლოები და ყველაფერი ის, რაც ჩვენთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჩვენი ხსნის საქმეში, ჩვენი ორიენტირები და გზამკვლევები ქრისტესთან შეერთების გზაზე.
მაგრამ გარდამოცემის შესახებ ჩვენ კიდევ უფრო მეტის თქმაც შეგვიძლია. წმინდა ფილარეტ მოსკოველი გარდამოცემის შესახებ წერს: "ჭეშმარიტი და წმინდა გარდამოცემა არა მხოლოდ სწავლებათა, კანონთა, დადგენილებათა თუ წეს-ჩვეულებათა ხილული სიტყვიერი გადაცემაა, არამედ ასევე საღმრთო მადლისა და ნათლის უხილავი და ჭეშმარიტი შეერთებაა". ანუ გარდამოცემა ჩვენთვის არამარტო ცოდნისა და გამოცდილების, არამედ სულიწმიდის მადლისა და ნიჭების გარდმოცემას გულისხმობს. თავად "გარდამოცემის" ცნებაც ხომ რაღაცის გარდაცემას გულისხმობს, ხოლო ნებისმიერი გადაცემა გულისხმობს იმ ვიღაცას, მბოძებელი პიროვნების არსებობასაც, ვინც იმ "რაღაცას" გადასცემს. ეკლესიაში ჩვენთვის თავისი წმინდა გარდამოცემის მომცემი პიროვნება თავად ღმერთია. ეს არის სულიწმინდა, რომელიც ეკლესიაში მოქმედებს. XX საუკუნის გამოჩენილი ღმრთისმეტყველი ვლადიმერ ლოსკი წერს: "გარდამოცემა არის სულიწმიდის სიცოცხლე ეკლესიაში, სიცოცხლე, რომელიც ქრისტეს სხეულის ყოველ წევრს ანიჭებს გაგონების, მიღების, ჭეშმარიტების შეცნობის უნარს მისთვის თვისობრივ ნეთელში". ამრიგად, გარდამოცემა არამარტო ცოდნისა და გამოცდილების და თუნდაც მადლის მხოლოდ გადაცემაა, არამედ ის ამ მადლის გაგების, შეგრძნების ჩვენთვის ბოძებული უნარია.
ჩვენ სხვადასხვაგვარად შეგვიძლია მივეახლოთ საიდუმლოებებს, მაგალითად, შეგვიძლია ვეზიაროთ ევქარისტიულ საიდუმლოს, მაგრამ ვერ გავიგოთ, რა მოხდა ჩვენს თავს. ამ გაგებით ეკლესიაში სულიწმიდის მყოფობა ეს არის საიდუმლოებებში მონაწილეობის გამო ადამიანში მომხდარი ცვლილებების აზრის გაგების წყარო, გაგებისა, რომელსაც ჩვენ ჩვენში მოქმედი მადლის წყალობით ვიძენთ.
ძველ ეკლესიაში ვიდრე ადამიანი მოინათლებოდა, საკმაოდ დიდი დრო გადიოდა. პიროვნება გამუდმებით გადიოდა მოსამზადებელ დისციპლინას - კატეხიზაციას. ალბათ გახსოვთ, რომ ლიტურგიის მსვლელობისას დიაკონი აცხადებს: "კათაკმეველნო განვედით, რაოდენნი კათაკმეველნი ხართ, განვედით ...", ამ შემთხვევაში საუბარი სწორედ იმ კათაკმეველებს, ანუ ქადაგებულ, ქრისტეს სწავლება უწყებულ ადამიანებს ეხება, რომლებიც ჯერ არ მონათლულან და ახლა ემზადებიან ამისათვის. ისინი შეგნებულად აკეთებდნენ არჩევანს, მათ სურადათ მიეღწიათ ხსნისათვის, მაგრამ მაშინვე არ ინათლებოდნენ, ვინაიდან ჯერ კიდევ ბევრი რამე უნდა გაეგოთ და ესწავლათ. დღეისათვის ამგვარი სისტემატური საყოველთაოდ მიღებული დისციპლინა (მხედველობაში გვაქვს კატეხიზაცია) ეკლესიაში პრაქტიკულად აღარ არსებობს. მაგრამ ვერც იმის უარყოფას შევძლებთ, რომ მოზრდილ მოსანათლ ადამიანებს დღესაც ადრინდელივით სჭირდებათ სერიოზული შინაგანი მომზადება, რადგან საჭიროა პიროვნება გრძნობდეს თავის უღირსებასა და პასუხისმგებლობას იმ ქრისტიანული აღთქმების გამო, რომლებსაც ის იღებს თუ დებს ნათლისღების ჟამს. ამ დანიშნულებით ეკლესიაში მიმსვლელთათვის ქადაგება და განსწავლა კვლავ მეტად მნიშვნელოვანი და საპასუხისმგებლო საქმეა, უბრალოდ დღეისთვის შეიცვალა მისი ფორმა და აღსრულების გზები. მაგრამ, რაც მთავარია, უმთავრესი პრინციპი ისევ იგივე რჩება, რაც ადრე იყო: არ შეიძლება ზრდასრული ადამიანი ტაძარში მივიდეს და ფორმალურად, გაუცნობიერებლად, ქრისტეს ცოცხალი სარწმუნოების გარეშე ნათელიღოს. სწორედ ამიტომაა განსაკუთრებით გულდასაწყვეტი და სამწუხარო, რომ დღესდღეობით ეკლესიაში უამრავი ადამიანი მოდის ფაქტობრივად არაეკლესიური შეგნებითა და წარმოდგენებით, არა სარწმუნოებით, არამედ ცრურწმენებით სავსე. ამის მიზეზი ისაა, რომ მათ ღმერთი სწამთ როგორც უპიროვნო, მაკურნებელი, მაგიური ძალა: ვაითუ უცებ გამოვიდეს, ივარგოს! მაგალითად, იქნებ ავადმყოფობისგან განვიკურნო, ან ამა თუ იმ ცხოვრებისეული სირთულეებისგან განვთავისუფლდე, თუკი მოვინათლები?!
ყოველმა ადამიანმა, რომელსაც ნათლისღება სურს, თავდაპირველად ის უნდა გაიაზროს, თუ რაში ინათლება(ეკლესიაში, ქრისტეში - ა. ხ. ), სად მოდის, რას იღებს და რა პასუხისმგებლობას იღებს საკუთარ თავზე. ეკლესიაში ცხოვრება ხომ ყველაფერთან ერთად უზარმაზარი პასუხისმგებლობაცაა. სწორედ ადამიანში მსგავსი შეგნების ჩამოსაყალიბებლად არსებობდა ადრეული ეკლესიის ცხოვრებაში კათაკმეველთა ინსტიტუტი ("ინსტიტუტი: გარკვეული მოწყობის, რიგის, განგების მნიშვნელობით). კათაკმევლები ხანგრძლივი დროის განმავლობაში რამდენიმე წელიც კი ეცნობოდნენ მართლმადიდებლური სარწმუნოების საფუძვლებს. ეს შესწავლა ჯერ ამისათვის დადგენილი ერისკაცების, შემდეგ პრესვიტერების (მღვდლების - ა. ხ), ბოლოს კი უშუალოდ ეპისკოპოსების მიერ გამართული (ზოგჯერ ამ უკანასკნელ საფეხურსაც პრესვიტერები უძღვებოდნენ) კატეხიზატორული საუბრების მეშვეობით მიმდინარეობდა. კათაკმევლები ისმენდნენ ქადაგებებს სარწმუნოების საფუძვლების შესახებ, საუბრობდნენ სამყაროს შექმნაზე, ყოვლადწმინდა სამებაზე, სამყაროში მაცხოვრის მოსვლაზე, მისი გამომსყიდველობითი ღვაწლის აზრზე, მომავალ საუკუნეთა ცხოვრებაზე, მოკლედ მთელი საეკლესიო სწავლების შესახებ ერთის გამოკლებით, - მათ თითქმის არაფერს ეუბნებოდნენ საეკლესიო საიდუმლოებებისა და ღმრთისმსახურების თაობაზე. ეს სწავლება მოსანათლებისთვის დაფარული რჩებოდა და უფრო მეტიც, როცა ისინი ემბაზთან უკვე გამზადებულები მიდიოდნენ ნათლიღების მისაღებად, მათ ნაკლები წარმოდგენა ჰქონდათ იმის შესახებ, რაც მათზე უნდა შესრულებულიყო. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მათ მონათლავდნენ, წმინდა მირონს აცხებდნენ და ქრისტეს საიდუმლოებებს აზიარებდნენ, ე.წ. "საიდუმლოებათმცოდნეობით" ანუ საიდუმლოთა შესახებ საუბრებს უტარებდნენ. მათ უხსნიდნენ, რა მოხდა ნათლისღებისას, რომ ისინი უმნიშვნელოვანესი სულიერი მიზნებისთვის მიიყვანეს ემბაზთან და წყალში სამგზის შთაფლვაც გარკვეული სულიერი და სიმბოლური აზრით მოხდა. რატომ იღებდნენ ისინი ამ განმარტებებს მხოლოდ ნათლისღების, მირონცხებისა და ზიარების შემდეგ? არამც და არამც იმის გამო, რომ ეკლესია მასონთა მსგავსი რაღაც საიდუმლო საზოგადოებაა, ან იმ მიზეზით, რომ მისი სწავლების შეცნობისთვის მაგიური განდობა და კურთხევაა აუცილებელი - სრულიადაც არა. უბრალოდ ეკლესიას მშვენივრად ესმის, რომ ვიდრე ადამიანი არ მოინათლებოდა, ვიდრე ის ეკლესიაში ცხოვრების შინაგან სულიერ გამოცდილებას არ მიიღებს, ვიდრე მას არ შეეხება განმანათლებელი საღმრთო მადლი, ის ვერასოდეს გაიგებს, რა არის საიდუმლოება, ევქარისტია, ქრისტეს სისხლი და ხორცი, ვერ მიხვდება, როგორ უნდა მოკვდეს სულიერად და გარდაცვლილი აღდგეს სანათლავ ემბაზში, რა არის "სულიწმიდის ბეჭდის" მიღება მირონცხების საიდუმლოში და ა. შ... ვიდრე ადამიანს ასეთი სულიერი გამოცდილება არ შეუძენია, რამდენიც არ უნდა უხსნან მას დაწვრილებით მღვდელმსახურებათა შინაარსი, მისთვის ეს ყველაფერი მაინც დაფარული დარჩება და ვერ გაიაზრებს, რა ხდება საეკლესიო საიდუმლოებებში. ღმერთთან ურთიერთობის შინაგანი ჭეშმარიტი გამოცდილების გარეშე სწორი გაგების ადგილს აუცილებლად ცრუ შეგნება დაიკავებს და პიროვნება მიიღებს სულიერ მოსაზრებებს, დაშვებებს, ქიმერას და "კერპს". მასში ხომ ჯერ არ დამკვიდრებულა ჭეშმარიტებაში განმსწავლი სულიწმინდა. სწორედ ამ მიზეზის გამო არ ეძლეოდათ კათაკმევლებს ადრეულ ეკლესიაში საიდუმლოთა შესახებ სწავლა.
ავითარებს რა საკუთარ აზრს წმიდა გარდამოცემის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით, ჩვენ მიერი უკვე ნახსენები ვლადიმერ ლოსკი წერს: "გარდამოცემა - ეს არის განკაცებული სიტყვის ცოდნა სულიწმიდაში". გარდამოცემა არის ქრისტეს შეცნობის გამოცდილება, ესაა ძე ღმერთის ისეთად შეცნობის გამოცდილება, როგორსაც მას სულიწმიდის მადლის ეკლესიაში მოქმედება წარმოგვიდგენს ქრისტეს წმინდა და სხვა საეკლესიო საიდუმლოებებთან ჩვენს ზიარებაში.
ჩვენს საგანს არა უბრალოდ გარდამოცემა, არამედ ლიტურგიკული გარდამოცემა ჰქვია. მოკლედ შევჩერდეთ "ლიტურგიის" ცნებაზე. ლიტურგია, ანუ ღმრთისმსახურება, რომელიც ტაძარში სრულდება, ერთ-ერთია შვიდ საეკლესიო საიდუმლოთაგან და მას სხვაგავარად ევქარისტიის საიდუმლოც ეწოდება. სიტყვა "ლიტურგია" ბერძნულია და ორი ბერძნული ცნებიდან მომდინარეობს: λήιτος (ლეიტოს, "საზოგადო") და έργον (ერღონ ან ერგონ, "საქმე"), ანუ ის ნიშნავს "საერთო საქმეს". აქ მაშინვე შეიძლება გაგვახსენდეს მაცხოვრის სიტყვები: "...სადაცა იყვნენ ორნი, გინა სამნი შეკრებილ სახელისა ჩემისათვის, მუნ ვარ მე შორის მათსა" (მათ. 18. 20). ლიტურგია ანუ ევქარისტია ყოველი ქრისტიანის საერთო საქმეა, რომელნიც ერთნი არიან ქრისტეს ეკლესიაში. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეკლესიის "ლიტურგიულობის" ცნებაში ჩვენ ასევე ვგულისხმობთ მისი საღმრთისმსახურო ცხოვრების მთელ სულიერ გამოცდილებას, მისი საღმრთისმსახურო პრაქტიკის მთელ სისავსეს.
ბერძნული სიტყვა εκκλησία ("კრებული", "კრება") მორწმუნე ადამიანების კრებულს, ერთობას აღნიშნავს, მაგრამ ვერც ასეთი განსაზღვრება ჩაითვლება ამომწურავად. მაგალითად, პროტესტანტები მორწმუნე ადამიანები არიან, მაგრამ მათ კრებულს ეკლესიას ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით ჩვენ ვერ ვუწოდებთ. ეკლესია არის მხოლოდ იქ, სადაც მოქმედებს იესო ქრისტე, სულიწმიდის მადლი, სადაც არ არის დარღვეული სამოციქულო მემკვიდრეობითი ხაზი და დაცულია სჯულმოძღვრების სიწმიდე. ესე იგი, ეკლესია არა უბრალოდ, "ინტერესთა გამო" თავშეყრა ან მორწმუნეთა გაერთიანებაა, არამედ, პირველ ყოვლისა, ეს არის ერთობა მათი, ვის შორისაც ჭეშმარიტად არის ქრისტე - მათი თავი. ეს არის ქრისტიანთა შეკრება მათ შორის უხილავად მყოფ ქრისტესთან ერთად. ეს არის არამხოლოდ თავშეყრა, არამედ ჩვენი "საერთო საქმე" უფალთან. როგორც სერგი ფუდელმა თქვა: "ეკლესია - ეს არის მარტოობის შეწყვეტა". ეს იმიტომ ,რომ თუნდაც ქრისტიანი დაუსახლებელ კუნძულზე ან სატუსაღოს საკანში მოხვდეს, მთლიანადაც რომ ჰქონდეს წართმეული სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის საშუალება, ის მაინც არ იქნება ეულად, რადგან უფალი ყოველთვის მასთანაა, ხოლო თვითონ ქრისტიანი ყოველთვის და მარადიულად მყოფობს ეკლესიის მისტიკურ სხეულში. ეკლესია აღემატება ქმნილების ყველა მოაზრებად საზღვარს: როგორც დროითს, ისე მატერიალურს. ეკლესია ისეთი განსაკუთრებული "საღმრთო განზომილებაა", სადაც შეზღუდულობის ჩვენეული კანონები არ მოქმედებენ. რადგან მარადიული და უსასრულოა ღმერთი, ესე იგი ჩვენც, ვცხოვრობთ რა ეკლესიაში და ვეზიარებით და ვხდებით რა მისი სხეული, ღვთაებრივი მარადიულობისა და უსასრულობის ამ განზომილებაში ვხვდებით. ჩვენ ვხდებით თანამედროვე, თანადამსწრე და მოწმე მოციქულობისაც, სამყაროს შექმნისაც და ადამიანთა და სამყაროს ხსნის შესახებ საღმრთო განგებულების ისტორიის სხვა მრავალი მოვლენისა. ჩვენ ღმრთისმსახურებაში სულიერადაც ვმონაწილეობთ და მისტიურად ვუერთდებით ქრისტიანთა ყველა თაობას, რომელსაც კი ოდესმე უცხოვრია დედამიწაზე. თუმცა კი საკუთრივ სიტყვა "მისტიკა" ხშირად გამოიყენება ოკულტურ ტრადიციებში, ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, რომ ის უძველესი დროიდანვეა მიღებული ქრისტიანულ მიმოქცევაში. წმიდა მამათა ქრისტიანულ ტრადიციაში შექმნილი თხზულებებიდან ერთ-ერთი ყველაზე თვალთსაჩინო დიონისე არეოპაგელის "მისტიკური ღმრთისმეტყველებაა", სადაც ადამიანის ღმერთთან შეერთების გზებია გადმოცემული. თვითონ სიტყვა "საიდუმლოც" ხომ ბერძნულად ასე ჟღერს - μυστήριον (მისტერიონ).
ჯერ ტერმინ "გარდამოცემას" შევეხოთ. ეს სიტყვა ბერძნულად ასე ჟღერს παράδοσις. თუ მოციქულთა ეპისტოლეებს მივმართავთ, დავინახავთ, რომ საეკლესიო გარდამოცემას თითქოს ორი მნიშვნელობა გააჩნია: "ამიერითგან, ძმანო, მტკიცედ დექით და შეიკრძალეთ მოძღურებაი ესე, რომელიცა გისწავიეს გინა სიტყვითა, გინა წიგნითა ჩუენითა" (2 თეს. 2. 15). "გამცნებ თქუენ, ძმანო, სახელითა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესითა განშორებად თქუენდა ყოვლისავე მისგან ძმისა, რომელი უწესოდ ვიდოდეს, და არა მოძღურებისა მისებრ, რომელი ისწავა ჩუენგან" (2 თეს. 3. 6). ამ ორ ციტატაში წმინდა პავლე მოციქული რამდენადმე განსხვავებულად იყენებს ამ ორ ტერმინს. პირველ შემთხვევაში ის საუბრობს გარდამოცემაზე (მოძღვრებაზე) მრავლობით რიცხვში, ხოლო მეორეგან მხოლოდ ერთ გარდამოცემაზე (მოძღვრებაზე). ამ გამოთქმამ მართლმადიდებლურ ღმრთისმეტყველებას შემდეგი იდეა განავითარებინა: ეკლესიაში არის გარდამოცემა და გარდამოცემები. მაშ რა არის გარდამოცემები? ეს არის ის ძველი ჩვეულებები და წესები, რომლებიც მოციქულთა დროიდან იღებენ სათავეს, ქრისტესგან მოციქულთა მეშვეობით არიან მოცემულნი და ჩვენს დღემდე შემონახულნი. ისინი არიან ისეთი დადგენილებები, რომლებიც არ ასახულან ახალი აღთქმის წმინდა წერილში, მაგრამ, ამის მიუხედავად ეკლესია ინარჩუნებს და იცავს მათ, როგორც უმნიშვნელოვანეს, ფასეულ და სავალდებულო მოძღვრებებს.
მაგალითად, ბიბლიაში არაფერია ნათქვამი ჯვრის გამოსახვის შესახებ, და ამის მიუხედავად ამ წესს, რომელიც მოციქულთა დროიდან მომდინარეობს, განუხრელად იცავს ეკლესია. შეიძლება დროთა განმავლობაში ამა თუ იმ ჩვეულების, წესის, გარდამოცემის გარეგნულ სახეს ცვლილება განეცადა. მაგალითად წმინდა იოანე ოქროპირის დროინდელ ბიზანტიაში რომ აღმოვჩენილიყავით, ვნახავდით, რომ ადამიანები ახლანდელისგან განსხვავებულად ისახავენ ჯვარს. ზოგიერთი მაშინდელი ქრისტიანი ჯვარს შუბლზე ისახავდა დიდი თითით (ცერით); ჯვრის გამოსახვის დღევანდელი წესი განსხვავდება ფორმით, მაგრამ არა არსით, რადგან პირჯვრის გამოსახვით მაშინდელივით ახლაც თავს ვიცავთ ეშმაკეული ძალისგან, ჯვრის გამოსახვით ჩვენ თითქოს ვადასტურებთ ქრისტესთან თანაჯვარცმისათვის მზადყოფნას და ვამოწმებთ, რომ ქრისტეში არის ჩვენი სიცოცხლე და მიზანი.
უძველესი დროიდან ეკლესიაში სხვა წესიც ბევრი არსებობდა, მაგალითად, ლოცვისას აღმოსავლეთისკენ მიბრუნება (მართლმადიდებლური ტაძრების საკურთხევლები აღმოსავლეთით არიან მოქცეულნი) ან კვირა დღეებში ლოცვების დროს მუხლმოდრეკით დგომის აკრძალვა. ყველა ამ წესის შესახებ ჩვენ ეკლესიის არსებობის პირველივე საუკუნეებიდან ვიღებთ ცნობებს, მათ შესახებ მოწმობებს გვაწვდიან მღვდელმოწამე ირინეოს ლიონელი, მღვდელმოწამე კვიპრიანე კართაგენელი, წმინდა ბასილი დიდი, ორიგენე და სხვა ადრეული საეკლესიო მწერლები. ეს არის "გარდამოცემის", როგორც მრავალი ძველი გარდამოცემის, ანუ მოციქულთა დროიდან შემონახული წეს-ჩვეულებების პირველი გაგება.
გარდამოცემა ასევე ხშირად ეწოდება საეკლესიო მოძღვრების ერთობლიობას, რაშიც იგულისხმება დოგმატიკური ჭეშმარიტებანი, წმინდა მამათა მემკვიდრეობა, საღმრთისმსახურო ტექსტები, სარწმუნოების სიმბოლოები და ყველაფერი ის, რაც ჩვენთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჩვენი ხსნის საქმეში, ჩვენი ორიენტირები და გზამკვლევები ქრისტესთან შეერთების გზაზე.
მაგრამ გარდამოცემის შესახებ ჩვენ კიდევ უფრო მეტის თქმაც შეგვიძლია. წმინდა ფილარეტ მოსკოველი გარდამოცემის შესახებ წერს: "ჭეშმარიტი და წმინდა გარდამოცემა არა მხოლოდ სწავლებათა, კანონთა, დადგენილებათა თუ წეს-ჩვეულებათა ხილული სიტყვიერი გადაცემაა, არამედ ასევე საღმრთო მადლისა და ნათლის უხილავი და ჭეშმარიტი შეერთებაა". ანუ გარდამოცემა ჩვენთვის არამარტო ცოდნისა და გამოცდილების, არამედ სულიწმიდის მადლისა და ნიჭების გარდმოცემას გულისხმობს. თავად "გარდამოცემის" ცნებაც ხომ რაღაცის გარდაცემას გულისხმობს, ხოლო ნებისმიერი გადაცემა გულისხმობს იმ ვიღაცას, მბოძებელი პიროვნების არსებობასაც, ვინც იმ "რაღაცას" გადასცემს. ეკლესიაში ჩვენთვის თავისი წმინდა გარდამოცემის მომცემი პიროვნება თავად ღმერთია. ეს არის სულიწმინდა, რომელიც ეკლესიაში მოქმედებს. XX საუკუნის გამოჩენილი ღმრთისმეტყველი ვლადიმერ ლოსკი წერს: "გარდამოცემა არის სულიწმიდის სიცოცხლე ეკლესიაში, სიცოცხლე, რომელიც ქრისტეს სხეულის ყოველ წევრს ანიჭებს გაგონების, მიღების, ჭეშმარიტების შეცნობის უნარს მისთვის თვისობრივ ნეთელში". ამრიგად, გარდამოცემა არამარტო ცოდნისა და გამოცდილების და თუნდაც მადლის მხოლოდ გადაცემაა, არამედ ის ამ მადლის გაგების, შეგრძნების ჩვენთვის ბოძებული უნარია.
ჩვენ სხვადასხვაგვარად შეგვიძლია მივეახლოთ საიდუმლოებებს, მაგალითად, შეგვიძლია ვეზიაროთ ევქარისტიულ საიდუმლოს, მაგრამ ვერ გავიგოთ, რა მოხდა ჩვენს თავს. ამ გაგებით ეკლესიაში სულიწმიდის მყოფობა ეს არის საიდუმლოებებში მონაწილეობის გამო ადამიანში მომხდარი ცვლილებების აზრის გაგების წყარო, გაგებისა, რომელსაც ჩვენ ჩვენში მოქმედი მადლის წყალობით ვიძენთ.
ძველ ეკლესიაში ვიდრე ადამიანი მოინათლებოდა, საკმაოდ დიდი დრო გადიოდა. პიროვნება გამუდმებით გადიოდა მოსამზადებელ დისციპლინას - კატეხიზაციას. ალბათ გახსოვთ, რომ ლიტურგიის მსვლელობისას დიაკონი აცხადებს: "კათაკმეველნო განვედით, რაოდენნი კათაკმეველნი ხართ, განვედით ...", ამ შემთხვევაში საუბარი სწორედ იმ კათაკმეველებს, ანუ ქადაგებულ, ქრისტეს სწავლება უწყებულ ადამიანებს ეხება, რომლებიც ჯერ არ მონათლულან და ახლა ემზადებიან ამისათვის. ისინი შეგნებულად აკეთებდნენ არჩევანს, მათ სურადათ მიეღწიათ ხსნისათვის, მაგრამ მაშინვე არ ინათლებოდნენ, ვინაიდან ჯერ კიდევ ბევრი რამე უნდა გაეგოთ და ესწავლათ. დღეისათვის ამგვარი სისტემატური საყოველთაოდ მიღებული დისციპლინა (მხედველობაში გვაქვს კატეხიზაცია) ეკლესიაში პრაქტიკულად აღარ არსებობს. მაგრამ ვერც იმის უარყოფას შევძლებთ, რომ მოზრდილ მოსანათლ ადამიანებს დღესაც ადრინდელივით სჭირდებათ სერიოზული შინაგანი მომზადება, რადგან საჭიროა პიროვნება გრძნობდეს თავის უღირსებასა და პასუხისმგებლობას იმ ქრისტიანული აღთქმების გამო, რომლებსაც ის იღებს თუ დებს ნათლისღების ჟამს. ამ დანიშნულებით ეკლესიაში მიმსვლელთათვის ქადაგება და განსწავლა კვლავ მეტად მნიშვნელოვანი და საპასუხისმგებლო საქმეა, უბრალოდ დღეისთვის შეიცვალა მისი ფორმა და აღსრულების გზები. მაგრამ, რაც მთავარია, უმთავრესი პრინციპი ისევ იგივე რჩება, რაც ადრე იყო: არ შეიძლება ზრდასრული ადამიანი ტაძარში მივიდეს და ფორმალურად, გაუცნობიერებლად, ქრისტეს ცოცხალი სარწმუნოების გარეშე ნათელიღოს. სწორედ ამიტომაა განსაკუთრებით გულდასაწყვეტი და სამწუხარო, რომ დღესდღეობით ეკლესიაში უამრავი ადამიანი მოდის ფაქტობრივად არაეკლესიური შეგნებითა და წარმოდგენებით, არა სარწმუნოებით, არამედ ცრურწმენებით სავსე. ამის მიზეზი ისაა, რომ მათ ღმერთი სწამთ როგორც უპიროვნო, მაკურნებელი, მაგიური ძალა: ვაითუ უცებ გამოვიდეს, ივარგოს! მაგალითად, იქნებ ავადმყოფობისგან განვიკურნო, ან ამა თუ იმ ცხოვრებისეული სირთულეებისგან განვთავისუფლდე, თუკი მოვინათლები?!
ყოველმა ადამიანმა, რომელსაც ნათლისღება სურს, თავდაპირველად ის უნდა გაიაზროს, თუ რაში ინათლება(ეკლესიაში, ქრისტეში - ა. ხ. ), სად მოდის, რას იღებს და რა პასუხისმგებლობას იღებს საკუთარ თავზე. ეკლესიაში ცხოვრება ხომ ყველაფერთან ერთად უზარმაზარი პასუხისმგებლობაცაა. სწორედ ადამიანში მსგავსი შეგნების ჩამოსაყალიბებლად არსებობდა ადრეული ეკლესიის ცხოვრებაში კათაკმეველთა ინსტიტუტი ("ინსტიტუტი: გარკვეული მოწყობის, რიგის, განგების მნიშვნელობით). კათაკმევლები ხანგრძლივი დროის განმავლობაში რამდენიმე წელიც კი ეცნობოდნენ მართლმადიდებლური სარწმუნოების საფუძვლებს. ეს შესწავლა ჯერ ამისათვის დადგენილი ერისკაცების, შემდეგ პრესვიტერების (მღვდლების - ა. ხ), ბოლოს კი უშუალოდ ეპისკოპოსების მიერ გამართული (ზოგჯერ ამ უკანასკნელ საფეხურსაც პრესვიტერები უძღვებოდნენ) კატეხიზატორული საუბრების მეშვეობით მიმდინარეობდა. კათაკმევლები ისმენდნენ ქადაგებებს სარწმუნოების საფუძვლების შესახებ, საუბრობდნენ სამყაროს შექმნაზე, ყოვლადწმინდა სამებაზე, სამყაროში მაცხოვრის მოსვლაზე, მისი გამომსყიდველობითი ღვაწლის აზრზე, მომავალ საუკუნეთა ცხოვრებაზე, მოკლედ მთელი საეკლესიო სწავლების შესახებ ერთის გამოკლებით, - მათ თითქმის არაფერს ეუბნებოდნენ საეკლესიო საიდუმლოებებისა და ღმრთისმსახურების თაობაზე. ეს სწავლება მოსანათლებისთვის დაფარული რჩებოდა და უფრო მეტიც, როცა ისინი ემბაზთან უკვე გამზადებულები მიდიოდნენ ნათლიღების მისაღებად, მათ ნაკლები წარმოდგენა ჰქონდათ იმის შესახებ, რაც მათზე უნდა შესრულებულიყო. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მათ მონათლავდნენ, წმინდა მირონს აცხებდნენ და ქრისტეს საიდუმლოებებს აზიარებდნენ, ე.წ. "საიდუმლოებათმცოდნეობით" ანუ საიდუმლოთა შესახებ საუბრებს უტარებდნენ. მათ უხსნიდნენ, რა მოხდა ნათლისღებისას, რომ ისინი უმნიშვნელოვანესი სულიერი მიზნებისთვის მიიყვანეს ემბაზთან და წყალში სამგზის შთაფლვაც გარკვეული სულიერი და სიმბოლური აზრით მოხდა. რატომ იღებდნენ ისინი ამ განმარტებებს მხოლოდ ნათლისღების, მირონცხებისა და ზიარების შემდეგ? არამც და არამც იმის გამო, რომ ეკლესია მასონთა მსგავსი რაღაც საიდუმლო საზოგადოებაა, ან იმ მიზეზით, რომ მისი სწავლების შეცნობისთვის მაგიური განდობა და კურთხევაა აუცილებელი - სრულიადაც არა. უბრალოდ ეკლესიას მშვენივრად ესმის, რომ ვიდრე ადამიანი არ მოინათლებოდა, ვიდრე ის ეკლესიაში ცხოვრების შინაგან სულიერ გამოცდილებას არ მიიღებს, ვიდრე მას არ შეეხება განმანათლებელი საღმრთო მადლი, ის ვერასოდეს გაიგებს, რა არის საიდუმლოება, ევქარისტია, ქრისტეს სისხლი და ხორცი, ვერ მიხვდება, როგორ უნდა მოკვდეს სულიერად და გარდაცვლილი აღდგეს სანათლავ ემბაზში, რა არის "სულიწმიდის ბეჭდის" მიღება მირონცხების საიდუმლოში და ა. შ... ვიდრე ადამიანს ასეთი სულიერი გამოცდილება არ შეუძენია, რამდენიც არ უნდა უხსნან მას დაწვრილებით მღვდელმსახურებათა შინაარსი, მისთვის ეს ყველაფერი მაინც დაფარული დარჩება და ვერ გაიაზრებს, რა ხდება საეკლესიო საიდუმლოებებში. ღმერთთან ურთიერთობის შინაგანი ჭეშმარიტი გამოცდილების გარეშე სწორი გაგების ადგილს აუცილებლად ცრუ შეგნება დაიკავებს და პიროვნება მიიღებს სულიერ მოსაზრებებს, დაშვებებს, ქიმერას და "კერპს". მასში ხომ ჯერ არ დამკვიდრებულა ჭეშმარიტებაში განმსწავლი სულიწმინდა. სწორედ ამ მიზეზის გამო არ ეძლეოდათ კათაკმევლებს ადრეულ ეკლესიაში საიდუმლოთა შესახებ სწავლა.
ავითარებს რა საკუთარ აზრს წმიდა გარდამოცემის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით, ჩვენ მიერი უკვე ნახსენები ვლადიმერ ლოსკი წერს: "გარდამოცემა - ეს არის განკაცებული სიტყვის ცოდნა სულიწმიდაში". გარდამოცემა არის ქრისტეს შეცნობის გამოცდილება, ესაა ძე ღმერთის ისეთად შეცნობის გამოცდილება, როგორსაც მას სულიწმიდის მადლის ეკლესიაში მოქმედება წარმოგვიდგენს ქრისტეს წმინდა და სხვა საეკლესიო საიდუმლოებებთან ჩვენს ზიარებაში.
ჩვენს საგანს არა უბრალოდ გარდამოცემა, არამედ ლიტურგიკული გარდამოცემა ჰქვია. მოკლედ შევჩერდეთ "ლიტურგიის" ცნებაზე. ლიტურგია, ანუ ღმრთისმსახურება, რომელიც ტაძარში სრულდება, ერთ-ერთია შვიდ საეკლესიო საიდუმლოთაგან და მას სხვაგავარად ევქარისტიის საიდუმლოც ეწოდება. სიტყვა "ლიტურგია" ბერძნულია და ორი ბერძნული ცნებიდან მომდინარეობს: λήιτος (ლეიტოს, "საზოგადო") და έργον (ერღონ ან ერგონ, "საქმე"), ანუ ის ნიშნავს "საერთო საქმეს". აქ მაშინვე შეიძლება გაგვახსენდეს მაცხოვრის სიტყვები: "...სადაცა იყვნენ ორნი, გინა სამნი შეკრებილ სახელისა ჩემისათვის, მუნ ვარ მე შორის მათსა" (მათ. 18. 20). ლიტურგია ანუ ევქარისტია ყოველი ქრისტიანის საერთო საქმეა, რომელნიც ერთნი არიან ქრისტეს ეკლესიაში. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეკლესიის "ლიტურგიულობის" ცნებაში ჩვენ ასევე ვგულისხმობთ მისი საღმრთისმსახურო ცხოვრების მთელ სულიერ გამოცდილებას, მისი საღმრთისმსახურო პრაქტიკის მთელ სისავსეს.
ბერძნული სიტყვა εκκλησία ("კრებული", "კრება") მორწმუნე ადამიანების კრებულს, ერთობას აღნიშნავს, მაგრამ ვერც ასეთი განსაზღვრება ჩაითვლება ამომწურავად. მაგალითად, პროტესტანტები მორწმუნე ადამიანები არიან, მაგრამ მათ კრებულს ეკლესიას ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით ჩვენ ვერ ვუწოდებთ. ეკლესია არის მხოლოდ იქ, სადაც მოქმედებს იესო ქრისტე, სულიწმიდის მადლი, სადაც არ არის დარღვეული სამოციქულო მემკვიდრეობითი ხაზი და დაცულია სჯულმოძღვრების სიწმიდე. ესე იგი, ეკლესია არა უბრალოდ, "ინტერესთა გამო" თავშეყრა ან მორწმუნეთა გაერთიანებაა, არამედ, პირველ ყოვლისა, ეს არის ერთობა მათი, ვის შორისაც ჭეშმარიტად არის ქრისტე - მათი თავი. ეს არის ქრისტიანთა შეკრება მათ შორის უხილავად მყოფ ქრისტესთან ერთად. ეს არის არამხოლოდ თავშეყრა, არამედ ჩვენი "საერთო საქმე" უფალთან. როგორც სერგი ფუდელმა თქვა: "ეკლესია - ეს არის მარტოობის შეწყვეტა". ეს იმიტომ ,რომ თუნდაც ქრისტიანი დაუსახლებელ კუნძულზე ან სატუსაღოს საკანში მოხვდეს, მთლიანადაც რომ ჰქონდეს წართმეული სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის საშუალება, ის მაინც არ იქნება ეულად, რადგან უფალი ყოველთვის მასთანაა, ხოლო თვითონ ქრისტიანი ყოველთვის და მარადიულად მყოფობს ეკლესიის მისტიკურ სხეულში. ეკლესია აღემატება ქმნილების ყველა მოაზრებად საზღვარს: როგორც დროითს, ისე მატერიალურს. ეკლესია ისეთი განსაკუთრებული "საღმრთო განზომილებაა", სადაც შეზღუდულობის ჩვენეული კანონები არ მოქმედებენ. რადგან მარადიული და უსასრულოა ღმერთი, ესე იგი ჩვენც, ვცხოვრობთ რა ეკლესიაში და ვეზიარებით და ვხდებით რა მისი სხეული, ღვთაებრივი მარადიულობისა და უსასრულობის ამ განზომილებაში ვხვდებით. ჩვენ ვხდებით თანამედროვე, თანადამსწრე და მოწმე მოციქულობისაც, სამყაროს შექმნისაც და ადამიანთა და სამყაროს ხსნის შესახებ საღმრთო განგებულების ისტორიის სხვა მრავალი მოვლენისა. ჩვენ ღმრთისმსახურებაში სულიერადაც ვმონაწილეობთ და მისტიურად ვუერთდებით ქრისტიანთა ყველა თაობას, რომელსაც კი ოდესმე უცხოვრია დედამიწაზე. თუმცა კი საკუთრივ სიტყვა "მისტიკა" ხშირად გამოიყენება ოკულტურ ტრადიციებში, ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, რომ ის უძველესი დროიდანვეა მიღებული ქრისტიანულ მიმოქცევაში. წმიდა მამათა ქრისტიანულ ტრადიციაში შექმნილი თხზულებებიდან ერთ-ერთი ყველაზე თვალთსაჩინო დიონისე არეოპაგელის "მისტიკური ღმრთისმეტყველებაა", სადაც ადამიანის ღმერთთან შეერთების გზებია გადმოცემული. თვითონ სიტყვა "საიდუმლოც" ხომ ბერძნულად ასე ჟღერს - μυστήριον (მისტერიონ).
|
|
|
